Telegram’ın kurucuları Durov kardeşler tarafından geliştirilen Web3 odaklı Layer 1 blok zinciri Ton Foundation’ın İş Geliştirme Lideri Ömür Çataltepe ile hem web3’ü hem de Ton’u konuştuk.
Ton, Telegram’ın kurucuları olan Nikolai Durov ve Pavel Durov tarafında kurulani geliştirilen ve şimdi de topluluk tarafında geliştirilen bir blok zinciri. Aslında ilginç bir başlangıç hikayesi var. İlk yatırım turunda bu blok zinciri 1.7 milyar dolarlık bir yatırım çekiyor. Fakat regülatörlerin baskısıyla yatırım turu iptal ediliyor ve ardından Ton resmi olarak Telegram’dan ayrılıyor.
Bundan sonrasını Ton Foundation’ın İş Geliştirme Lideri Ömür Çataltepe’den dinliyoruz: Şu an bizim en büyük amacımız Layer 1 blok zinciri aracılığıyla bir ekosistem inşa etmek ve bu ekosistemde bir web3 ekosistemi oluşturmak istiyoruz. Ton blok zincirini kullanarak dex uygulamaları, NFT marketplace’ler, launchpadler geliştirilip ekosisteme kazandırılmasını amaçlıyoruz.
En değerli partnerlerimizden biri Telegram. Telegram üzerinde de Ton kullanılarak web3 uygulamaları inşa ediliyor. Geçtiğimiz yıllarda botları sadece butonlara tıklayarak ve bir şeyler yazarak kullanırdık. Bugün ise Telegram’daki yapı artık bir arayüzü destekliyor. Yani mobil uygulama tasarlar gibi Telegram botları aracılığıyla uygulamalar tasarlayabiliyorsunuz. Bu sayede birçok web3 uygulamasının da önü açılmış oluyor.”
Ton burada Telegram’ın tek partneri mi yoksa başka partnerlerle de çalışıyor mu?
Şöyle örnek vereyim. Telegram üzerinde “add wallet” yazdığınız zaman karşınıza çıkan verified bir cüzdan var. Ve Ton üzerinde inşa edildi. Aynı zamanda Telegram’da oyunlar geliştirilen ve Telegram üzerinden oyun oynamanızı sağlayan Ton Place Market Place oyun pazar yeri de Ton üzerinde inşa edildi. Yani burada Ton’un Telegram ile uyumluluğu, özellikle de Telegram’daki en büyük kripto topluluğuna sahip olan kripto varlık olmamız da en büyük partner yapıyor bizi.
Teknolojiyi biraz daha açalım. Bazı webapp’ler üzerinden bunu yapıyorsunuz. Uygulama geliştiriciler onun altında uygulama pazarlarından bağımsız şekilde içeriği istedikleri gibi üretme imkanına sahip oluyorlar. Doğru mu anlıyorum? Dolayısıyla buraya yönelik girişimleri destekliyorsunuz.
Webapp tam olarak bu teknolojinin ismi. Webapp kullanılarak web3’te bahsettiğim dex veya bir launchpad uygulaması yazılabilir. Bunların hepsine imkan sağlayan oldukça özelleştirilebilir bir yapı. Reel dünyadan örnekler verelim: İsteyen bir kişi şu anda Telegram üzerinden webapp teknolojisi kullanarak bir e-ticaret platformu tasarlayabilir. Burada ağırlıklı olan cüzdanlar Ton cüzdanları.
Hatta son zamanlarda bize gelen bir turizm projesinden örnek vereceğim. Bu projede Telegram üzerinden, herhangi bir başka uygulamaya gitmeden Telegram kullanıcılarının uçak bileti alabilmesi, otel rezervasyonları yapabilmesi, özel turlara katılabilmesi gibi özelliklerin etkinleştirilmesi planlanıyor.
Aslında bu çok güzel bir örnek. Webapp üzerinde hem web3, hem web2 uygulamalar geliştirilebileceği anlamına geliyor.
Ton, iki ayrı fonlama programıyla girişimcileri bekliyor
Biz Ton Foundation olarak Telegram’da yaklaşık 3 milyondan fazla bir topluluğa sahibiz. Aynı zamanda iki adet fonlama programımız mevcut: Biri Ton Grants, diğeri TonCoin (TON) Fund. Ton Grants üzerinde üç katman fonlamamız var. Birinci katman Ton Footsteps: 5 bin dolarak kadar olan topluluk eforlarını ödüllendiriyoruz. İkinci katmanda 50 bin dolara kadar olan fonlamaları yapıyoruz. Burada açık kaynak veya yarı ticari kamu yararına olan projelere destek veriyoruz. Üçüncü katmanda ise herhangi bir spesifik üst sınırı olmayan ve açık kaynak olmak zorunda olmayan projelere yatırım yaptığımız, hibe verdiğimiz bir programımız var.
Venture fonumuzda ise birden fazla venture fonun bir araya gelmesiyle yaklaşık 250 milyon dolar gibi bir fon ortaya çıkarılıyor. Ve bu fon, native bir şekilde Ton ekosisteminde geliştirilecek projelere yatırım yapıyor. Venture yatırımları olduğu için ticari amacı olan projelere öncelik veriliyor. Bu iki programla biz aslında Ton ekosisteminde ve aynı zamanda Telegram üzerinden hayata dokunur webapp projelerine blockchain kapsamında destek sağlıyoruz.
Peki bu startup’lar en çok hangi alandan geliyor?
Bölgeden bölgeye değişiyor aslında. Ama Türkiye’den özellikle gaming ile ilgili bir talep var çünkü Türkiye’de gaming alanında ciddi bir işgücüne sahibiz geliştiriciler açısından. Bu da çoğunlukla gaming projelerinden daha fazla openmind olmasından kaynaklanıyor.
Hemen hemen hepsi web3’e projelerini, oyunlarını bir şekilde implemente edip artık web3 dünyasına adım atmak istiyorlar. Aynı zamanda launchpadler geliyor. Ton üzerinde çıkacak projelerin kendi launchpadinden geçmesini veya kendi launchpadlerinde Ton projelerine de yer vermek isteyenler de var. Hemen hemen her kategoride bize talep geliyor. Ağırlıklı olarak mainnetimizi cüzdanlar entegre etmek istiyorlar. DeFi platformları oluşturmak isteyenler var. Son zamanda üç projeden bahsetmek istiyorum: Ston, Megaton ve Tsunami Exchange. Bu üç platform Ton özelinde bir merkeziyetsiz borsa çözümü sağlıyor.
En son örnek Tsunami: Telegram üzerinde bir merkeziyetsiz borsa inşa ediyor. Telegram’ın dışında çıkmadan vadeli işlemler yapabilir durumda olacaksınız. Bu türünün tek örneği. Telegram’da şu anda vadeli işlem özelinde merkeziyetsiz bir borsa çözümü henüz yok.
Geçtiğimiz aylarda bir hackhaton organize ettik ve çok proje geldi. Bu projeler ağırlıklı olarak altyapı geliştirme ve aynı zamanda DeFi, launchpad ve oyun platformları geliştirmek için başvurular aldı.
Web1’den web2’ye geçişin ne kadar sancılı olduğunu hepimiz biliyoruz. Hatta bu geçişin örnekleri hala hayatımızda. Şimdi ise web2’den web3’e geçişi hatta web4’ün örneklerini konuşuyoruz. Web1’den web’ye geçişi düşündüğünüzde web3’e geçişle kıyaslamanız nasıl olur? Yoksa çok daha hızlı bir geçiş mi oluyor?
Web2 kullanıcıları yani kripto ile ilgisi olmayan insanlar web3’ü nasıl kullanacaklarını bilmiyor. Örnek web2’de kullanıcı adı, email adresi veya telefon numarası ve beraberinde bir parola ile web2 platformlarını kullanıyoruz.
Ama web3’te artık dijital cüzdanlarımızı kullanmak zorundayız. Şimdi insanlar bir borsaya kaydolup, oradan bir kripto para almak ve daha sonra bir dijital cüzdan oluşturup o dijital cüzdana göndermek mecburiyetindeler. Öncelikle girişimcilerin bu tarafta bir inovasyon oluşturması gerekiyor. Bu problemleri aştığımızda web3’ün yeni internet dönemine açık ara farkla öncülük edeceğini düşünüyorum. Esas devrim o zaman başlayacak. Bu tarafta retail kullanıcıları gemiye bindirmenin kolaylaştırılması gerekiyor. Girişimcilerin en çok düşünmesi gereken şey, kriptoyu bilmeyen insanları biz web3’e nasıl entegre edebiliriz.
Burada bir nokta da kişisel verilerin gizliliği. Web2 platformları kişisel verilerimizi kendi merkezi veritabanlarında depoluyor. Bu bilgiler, okunabilir, değiştirilebilir, silinebilir. Öyle bir risk var. Fakat blockchainde depolanan veriler eğer kriptolarsak sadece bizim cüzdanımız tarafından gözükür. Değiştirilemez, silinemez. Elbette bu varsayım blockchainden blockchaine değişiyor. Kişisel verilerde son zamanlarda Whatsapp’ın da özellikle Türkiye’de yaşatmış olduğu bu veri krizi insanları biraz daha kriptografiye yöneltmeye başladı. Blockchain’in kıymeti aslında verilerimizin kıymetini anladığımızda artacak diye düşünüyorum.
“2022 Whatsapp veri krizinde 6.9 milyon Türk Telegram indirdi”
Telegram’ın whatsapp’a göre daha kriptosever olması bir avantaj olsa gerek…
Telegram’In zaten yapısal olarak gizliliğe çok önem vermesi kıymetli. Rusya cephesinden Pavel Durov’dan belli başlı veriler isteniyor ve bu yapısal olarak mümkün olmadığı için Pavel Durov tarafından reddedilmek zorunda kalınıyor. Belli başlı anlaşmazlıklar yaşıyorlar. Kendi ülkesinin istihbaratının faydasına olacak verileri dahi sağlayamıyor. Son zamanlarda yaşanan aktif bir olaydan örnek vereyim: Brezilya’da bir okula saldırı düzenleniyor ve saldırı düzenleyen grup Telegram üzerinden iletişim kuruyorlar. Ve ne yazıkki Telegram bu konuda dahi ne yazıkki işbirli sağlayamıyor çünkü yapısal olarak kullanıcıların gizliliği ön planda. Hatta o hafta Brezilya Telegram’ı tamamen yasaklıyor.Daha sonra ise bu karar geri çekiliyor. Çünkü onlar da Telegram’ın bu verilerin yapısını korumak üzere tasarlandığının farkında. Whatsapp’taki veri krizi yaşandığında Türkiye’den Telegram’da çok ciddi bir indirme gerçekleşti. 2022’de teyit edilmeyen verilere göre Türkiye’den sadece tekil indirilme sayısı 6.9 milyon civarında. Belli başlı avantajlar da var. Telegram’da kendinize bir mesaj gönderebiliyorsunuz. Oraya gönderdiğiniz bir resmi 4-5 yıl sonra da görebilirsiniz. Whatsapp’ta lokal cihazım bu veriyi depolamazsa bir süre sonra yok oluyor. Web3 endüstrisinin Telegram’ı tercih etmesi için ciddi sebepler var. Yapısal olarak buna biraz müsait.
Türkiye pazarında gördüğünüz potansiyel ne ölçüde ve bu gördüğünüz potansiyele uyumlu bir taleple karşılaşıyor musunuz?
Ton şu anda katman bir blokzinciri, ultra hızlı ve aynı zamanda milyarlarca kullanıcıyı taşıyabilecek kapasitede dizayn edildi. Telegram’ın da Ton’u tercih etmesinin sebeplerinden bir tanesi de Ton’un bu kapasitesi. Türkiye’deki talep de Ton’un kapasitesinin görüldüğü dönemlerde daha da artacaktır. Çünkü bazı blokzincirleri yüksek bir talep oluştuğunda tıkanıyorlar ve işlemler geç onaylanıyor.
Boğa piyasasında daha çok mu göreceğiz bu durumda?
Kesinlikle öyle. Biz Türk kullanıcıların ihtiyacı olan ürünlerin geliştirilmesine destek olmak istiyoruz. Önreğin Telegram’da bir cüzdan var. Asıl amaç Telegram’da kriptoyu bilmeyen insanların buna ulaşabilmesini kolaylaştırmak. Cüzdan da özel olarak Ton için tasarlandı. Bunun bir köprü olması suretiyle, veya diğer borsalar da bir köprü olabilir, biz Ton ekosistemindeki ürünlere Türk kullanıcıların geçişini hızlıca sağlamak istiyoruz. Bu ürünler merkeziyetsiz borsalar olabilir, NFT pazaryerleri olabilir, launchpadler olabilir. İnsanlar Ton ekosistemindeki projelere hızlı bir şekilde yatırım yapmak isteyebilir. Ya da yatırım yapmasına da gerek yok bazı projeler yatırım yapılmasıyla değil verilen görevlerin yerine getirilmesiyle de oluyor. Örnek veriyorum; bir proje başlatılacak, bu projeye yatırım yapmanız istenmiyor, üye olup görevleri tamamlamanız bekleniyor. Böylece herhangi bir ücret ödemeden airdrop alabiliyorsunuz. Bunlar da kullanıcıları hızlıca çekebilecek detaylardan biri.
